 |
| Johann von Schraudolph, Św. Agnieszka, 1842, Nowa Pinakoteka, Monachium |
Dostojna rocznica, która przypadnie na 20 stycznia 2017 roku, jest symbolem wielowiekowej i owocnej obecności Ormian w kulturze i społeczeństwie polskim. Są oni jedną z najstarszych mniejszości, które wybrały i wybierają Polskę jako swoją nową ojczyznę, oraz otrzymały i nadal otrzymują tu gościnne przyjęcie. Mniejszością twórczą, dynamiczną, wierną swemu dziedzictwu, a jednocześnie wzorcowo lojalną wobec Polski, jej norm i wartości kulturowych. Diaspora ormiańska w Polsce wydała wiele pokoleń zapobiegliwych kupców, pracowitych rzemieślników i rolników, pobożnych kapłanów, zakonnic i zakonników, a także ziemian, inteligentów, żołnierzy, artystów, intelektualistów i uczonych. Dziś w żyłach wielu Polaków płynie krew ormiańskich przodków.
 |
| Katarzyna Agopsowicz, Znak jubileuszowy 650-lecia Ormian polskich, 2016 (wg herbu nacji ormiańskiej |
W roku 2017 mija 650 lat od chwili wystawienia pierwszego państwowego dokumentu, adresowanego wyłącznie do Ormian jako poddanych króla polskiego. W wigilię dnia świętej Agnieszki (20 stycznia) 1367 roku król Kazimierz, zwany potem Wielkim, udzielił przywileju ormiańskiemu biskupowi Grzegorzowi. Przywilej ten fundował Kościół ormiański w Polsce i dawał mu wszelkie wolności, przy czym król domagał się, aby siedziba biskupia znajdowała się we Lwowie, czyli w granicach jego królestwa.
Dyplom przywileju kazimierzowskiego jest spisany na pergaminie o wymiarach 30,5 na 16,5 cm. Opatrzony został majestatyczną pieczęcią królewską, wyciśniętą w białym wosku i przywieszoną na jedwabnym sznurku barwionym na żółto i czerwono. Pieczęć przedstawia króla na tronie z berłem i jabłkiem w ręku na tle zasłony podtrzymywanej przez dwa aniołki i z herbem Ziemi Kujawskiej u stóp. Niegdyś w otoku biegł jeszcze napis, z którego pozostały tylko resztki.
 |
| Wizerunek „herbu lwowskiego ormienskiego”, Prawa y Artykuły Ormian Lwowskich, 1658, rkps, Biblioteka PAN w Kórniku |
Przywilej z 1367 roku był przechowywany w archiwum rady starszych ormiańskich Lwowa, z wielką starannością ze względu na swe znaczenie dla wspólnoty. Był ponawiany przez kolejnych monarchów polskich. Już w dziesięć lat po wystawieniu osobnym dokumentem potwierdził go Władysław Jagiełło (1388). W 1641 roku został przedstawiony w kancelarii wielkiej koronnej w Warszawie i wpisany do Metryki Koronnej, a w 1731 roku – do księgi nacji ormiańskiej Lwowa. Wyjątki z niego ogłosił drukiem po raz pierwszy bp Adam Naruszewicz w swej Historii narodu polskiego, wydanej w Warszawie w roku 1803 (tom 4, s. 186).
 |
|
Odciski pieczęci różnych gmin ormiańskich Królestwa Polskiego z wyobrażeniem baranka, XVII-XVIII w. |
Po likwidacji samorządu ormiańskiego, w tym rady starszych tej nacji we Lwowie, przez Austrię po pierwszym rozbiorze Polski, dyplom Kazimierza Wielkiego był przechowywany w archiwum katedry ormiańskokatolickiej. Korzystał z niego jeszcze w 1842 roku bp Franciszek Ksawery Abgaro-Zachariasiewicz, pisząc pierwszy zarys dziejów Ormian polskich, pt. Wiadomość o Ormianach w Polszcze. Potem ślad po nim zaginął. Odnalazł się prawie 100 lat później w niezwykłych okolicznościach. Pewien mieszkaniec Lwowa zakupił na wyprzedaży stare biurko. Gdy go oglądał w domu, ujrzał skrytkę, a w niej schowany dokument w języku łacińskim. Był to właśnie przywilej dla ormiańskiego Kościoła z 1367 roku. W 1934 roku odkupił go od znalazcy dr Aleksander Czołowski, dyrektor archiwum miejskiego, i opisał ten wypadek na łamach ormiańskiego czasopisma „Gregoriana” (Cenny zabytek, 1935, s. 10-12). Do dziś zachowało się także potwierdzenie Władysława Jagiełły.
Z datą wystawienia przywileju z 1367 roku wiąże się jeden szczególny a symboliczny zbieg okoliczności. Wzmiankowana w nim św. Agnieszka, rzymska dziewica zamęczona około 304 roku, ukazywana jest zazwyczaj z barankiem, jako atrybutem swej świętości. Znakiem herbowym gmin ormiańskich w Polsce, które poczęły powstawać i rozwijać się od połowy XIV wieku, także stał się baranek, zwany barankiem z labarum. Dlatego do tego baranka nawiązuje znak jubileuszowy opracowany przez Katarzynę Agopsowicz specjalnie na obchody 650-lecia diaspory ormiańskiej w Polsce.
Andrzej A. Zięba