default_mobilelogo
Święty Kościoła katolickiego i Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego.
Nerses, zwany później Wielkim, był praprawnukiem św. Grzegorza Oświeciciela (ok. 257–330), pochodził więc z rodu Arsacydów, którego członkowie byli patriarchami Armenii od początku IV w. do lat 30. wieku następnego. Jego matka była siostrą króla Tigranesa VII i córką króla Chosroesa II, a ojciec At’anagenes  był synem Husika I, czwartego katolikosa starożytnej Partii. Dzieciństwo i młodość Nerses spędził w Cezarei Kapadockiej. Tam poślubił księżniczkę z dynastii Mamikonianów o imieniu Sanducht, z którą miał syna Izaaka, późniejszego katolikosa Armenii znanego jako Sahak Wielki. Po śmierci żony służył na dworze króla Arszaka II, a w 353 r., po wstąpieniu do stanu duchownego, został wybrany katolikosem, czyli patriarchą Armenii.

Imię Nerses jest pochodzenia perskiego i oznacza „sprawiedliwego mężczyznę”. W przypadku biskupa okazało się ono nad wyraz trafne, zasłynął on bowiem przede wszystkim jako wielki reformator Kościoła, a okres jego rządów otworzył zupełnie nowy rozdział w dziejach Armenii. Kościół ormiański, który do tej pory był Kościołem raczej elitarnym, za jego sprawą zbliżył się do zwykłych ludzi, coraz bardziej zasługując na miano powszechnego.

Wewnętrzne reformy Nersesa odnosiły się do organizacji Kościoła i walki z ciągle istniejącymi zwyczajami pogańskimi. Patriarcha doprowadził do uporządkowania wielu spraw dotyczących m.in. małżeństw i pochówków. Na zwołanym przez niego synodzie w Asztiszacie w 365 r. oficjalnie zakazano praktyk niechrześcijańskich. Nerses, niezwykle zaangażowany w działalność dobroczynną i edukacyjną, przyczynił się do budowy szpitali i przytułków, a także szkół przyklasztornych, dostępnych nie tylko dla duchownych. W szkołach nauczano języka greckiego i syryjskiego (nie istniał wówczas jeszcze alfabet ormiański). Mnisi zostali zobligowani do nauki czytania i pisania.

Jako zwolennik I soboru nicejskiego (325 r.), Nerses popadł w niełaskę cesarza rzymskiego Walensa, wyznawcy arianizmu, który skazał patriarchę na banicję. Gdy w 369 r. powrócił do swojej siedziby, tym razem spotkał się z nieprzychylnością nowego władcy o imieniu Pap, syna króla Arszaka, którego zresztą sam koronował. Pap jawnie sympatyzował z arianizmem i dążył do ograniczenia roli Kościoła w Armenii. Nerses twardo stał na swoim stanowisku i uznał króla za niegodnego wstępu do Kościoła. Konflikt zakończył się śmiercią Nersesa w 373 r., której okoliczności nie są do tej pory wyjaśnione. Według niektórych przekazów, Pap, w ramach pojednania, zaprosił patriarchę na królewską ucztę, gdzie biskup został podstępnie otruty.

Zmarły w aureoli świętości Nerses został pochowany w Til, obok równie wielkiego krewnego – św. Arystagesa. W miejscu tym wzniesiono katedrę, która przetrwała do VII w. Relikwie św. Nersesa w XIII w. trafiły do kościoła w Erzinjan (Erzincan, Turcja) oraz pobliskiego klasztoru pw. św. Nersesa.

Św. Nersesa Wielkiego wspominamy w czwartą niedzielę po Zesłaniu Ducha Świętego wraz ze św. Chadem, biskupem i bliskim współpracownikiem patriarchy. W ikonografii św. Nerses przedstawiany jest zazwyczaj jako brodaty mężczyzna w tradycyjnym stroju biskupim.

W literaturze św. Nerses Wielki stał się bohaterem tragedii Nerses Wielki Patron Armenii autorstwa XIX-wiecznego aktora i dramaturga Sarkisa Vanadetsi, znanego również jako Sarkis Mirzayan.

Warto wspomnieć, że w przekazach hagiograficznych występuje aż ośmiu świętych o imieniu Nerses. O czterech z nich nie wiadomo właściwie nic, oprócz tego, że znajdują się w gronie męczenników. Wśród czterech pozostałych, obok Nersesa I Wielkiego, znani są jeszcze: Nerses, biskup, perski męczennik za wiarę z IV w., Nerses IV Sznorhali (czyli Wdzięczny), XII-wieczny katolikos Armenii, pisarz i teolog, zwolennik zjednoczenia kościołów chrześcijańskich, oraz Nerses z Lambronu, także XII-wieczny biskup i doktor Kościoła ormiańskiego, ekumenista, zwany drugim Pawłem z Tarsu.

Wśród Ormian polskich imię Nerses, dosyć popularne jeszcze w XVIII w., dało początek nazwisku Nersesowicz i jego fonetycznym odmianom.

*

Սուրբ Ներսես Ա Մեծ (մհցծ. 373) – Ամենայն հայոց կաթողիկոս 353-373 թթ., Կաթոլիկ եկեղեցու և Հայ Առաքելական Եկեղեցու սուրբ

Ներսեսը, որ հետագայում Մեծ է անվանվել, եղել է Սբ. Գրիգոր Լուսավորչի (մոտ 257-330) ծոռը, հետևաբար սերում է Պարթև Արշակունիների տոհմից, որի անդամները եղել են Հայաստանի կաթողիկոսներ սկսած 4-րդ դարից մինչև 5-րդ դարի 30-ական թվականները։ Նրա մայրը եղել է Տիգրան 7-րդ արքայի քույրը և Խոսրով 2-րդ թագավորի դուստրը, իսկ հայրը՝ Աթանագենեսը Հուսիկ 1-ինի որդին էր, որը հին Պարթևստանի 4-րդ կաթողիկոսն է եղել։ Մանկությունն ու երիտասարդ տարիները Ներսեսն անցկացրել է Կապադովկիայի Կեսարիա քաղաքում։ Այնտեղ ամուսնացել է Մամիկոնյանների տոհմից իշխանուհի Սանդուխտի հետ, որից ծնվել է նրա որդի Իսահակը, որը հետագայում դարձել է Հայաստանի կաթողիկոս և հայտնի է Սահակ Ա Պարթև անվամբ։ Կնոջ մահից հետո ծառայության է անցել Արշակ Երկրորդի արքունիքում, իսկ 353 թվականին, դառնալով հոգևորական, ընտրվել է որպես Հայաստանի կաթողիկոս։

Ներսես անունը ծագում է պարսկերենից և նշանակում է «արդար տղամարդ»։ Որպես եպիսկոպոսապետ այդ անունը լիովին համապատասխանեց իր գործունեությանը, քանի որ վայելում էր Եկեղեցու բարեփոխիչի համբավ, իսկ նրա կառավարման տարիները Հայաստանի պատմության մեջ նոր բաժին դարձան։ Հայ Եկեղեցին, որը մինչ այդ էլիտար խավի համար էր, սկսեց մերձենալ հասարակ մարդկանց և տարածվելով համընդհանուր դարձավ։

Ներսեսի կատարած ներքին բարեփոխումները ուղղված էին Եկեղեցու կազմակերպմանը և դեռևս լայն տարածում ունեցող հեթանոսական տոների դեմ պայքարին։ Կաթողիկոսը կանոնակարգեց առաջին հերթին ամուսնության և հուղարկավորության ծիսակարգերը։ 365 թ. նրա կողմից հրավիրված Արտիշատի ժողովում պաշտոնապես արգելվեցին ոչ քրիստոնեական ծիսակարգերը։ Ներսեսը,  խիստ ներգրավված լինելով բարերարության և կրթական գործունեության մեջ, նպաստեց հիվանդանոցների և ապաստարանների ինչպես նաև եկեղեցական դպրոցների կառուցմանը, որոնք հասանելի էր ոչ միայն հոգևորականներին։ Այդ դպրոցներում ուսուցանվում էր հուներեն, և սիրիական լեզու (այդ ժամանակ դեռևս հայոց այբուբենը չկար)։ Վանականներին պարտադրվեց սովորել կարդալ և գրել։

Ներսեսը, որպես Նիկիայի Ա տիեզերական ժողովի (325 թ.) մասնակից, ձեռք բերեց հռոմեական կայսր արդիականության հետևորդ Վալենսի թշնամությունը, որն էլ հրամայեց վտարել պատրիարքին։ Երբ 369 թ. վերադարձավ, այս անգամ հանդիպեց Արշակ թագավորի սեփական ձեռքերով թագադրած որդու՝ Պապ թագավորի թշնամական տրամադրվածությանը։ Պապ թագավորը բացահայտ կերպով նախընտրում էր արիանությունը և ցանկանում էր սահմանափակել Եկեղեցու դերը Հայաստանում։ Ներսեսը մնալով անսասան որոշեց, որ թագավորը արժանի չէ մուտք գործելու Եկեղեցի։ Վեճն ավարտվեց Ներսեսի մահով՝ 373 թվականին, որի հանգամանքները չեն պարզվել մինչ այսօր։ Որոշ աղբյուրների համաձայն Պապ թագավորը հրավիրել է կաթողիկոսին մասնակցելու արքայական ճաշկերույթի, որի ժամանակ էլ նենգաբար թունավորվել է։

Ներսեսի աճյունը ամփոփվել է Եկեղյաց գավառի Թիլ ավանում՝ իր ազգակից սբ. Արիստակեսի հարևանությամբ։ Այդ վայրում տաճար է կառուցվել, որը կանգուն է մնացել մինչև 7-րդ դար։ 13-րդ դարում Սբ. Ներսեսի մասունքները տեղափոխվել են Էրզրում և պահվել են Սբ. Ներսեսի անվան վանքում։

Սբ. Ներսեսի հիշատակին ամեն տարի Հոգեգալստյան տոնից հետո 4-րդ կիրակի օրը։ Սրբապատկերներում Սբ. Ներսեսը պատկերվում է փարթամ մորուքով ավանդական եպիսկոպոսական հագուստով։

Գրականության մեջ Սբ. Ներսեսը դարձել է «Հայաստանի խնամակալ Ներսես Մեծը» ողբերգության հերոս, որի հեղինակն է Սարգիս Վանադեցին, ով հայտնի է նաև Միրզայան ազգանունով։

Արժե նշել, որ պատմության մեջ հայտնի են թվով ութ սրբեր Ներսես անունով։ Նրանցից չորսի մասին ոչինչ հայտնի չէ, բացի նրանից, որ նահատակներ են հանդիսանում։ Մյուս չորսի թվում Ներսես Ա Մեծից հետո հայտնի են Ներսես եպիսկոպոսը, որը նահատակվել է Պարսկաստանում 4-րդ դարում, Ներսես Շնորհալին՝ գրող, աստվածաբան, 12-րդ դարի Հայաստանի կաթողիկոսը և Ներսես Լամբրոնացին, նույնպես 12-րդ դարի Հայ եկեղեցու եպիսկոպոս, ուսուցիչ, էկումենիստ, որին կոչել են նաև    Տարսոնացի Պողոս։

Լեհահայերի շրջանում Ներսես անունը շատ էր գործածվում ընդհուպ մինչև 18-րդ դարը, որից առաջացել է Ներսեսովիչ ազգանունը։