Հայ Կաթողիկէ Եկեղեցին Լեհաստանում

Apostołowie, patroni Armenii, święci Kościoła katolickiego, Cerkwi prawosławnej i Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego

Św. Bartłomiej Apostoł – patron rzeźników, garbarzy, introligatorów, siodlarzy, szewców, tynkarzy, górników, krawców, piekarzy, sztukatorów, bartników, pszczelarzy, właścicieli winnic, grzybiarzy i rolników; wzywany w przypadku chorób nerwowych, konwulsji i chorób skóry.

W Ewangeliach święty występuje pod dwoma imionami: Bartłomieji i Natanael. Imię Barłomiej pochodzi z języka aramejskiego i znaczy syn Tolomaja, hebrajski Natanael znaczy tyle, co Bóg dał. Wbrew apokryfom, a zgodnie z krytyką biblijną, chodzi o jedną i tę samą osobę, i takie stanowisko ostatecznie zajął Kościół. Istnieją hipotezy, że cud w Kanie Galilejskiej miał miejsce na weselu Natanaela-Bartłomieja. Historycy Kościoła nie są zgodni co do tego, gdzie święty głosił nauki Chrystusa. Wymieniane są Indie, Etiopia, Arabia Saudyjska, Mezopotamia.

Z apokryfów o św. Bartłomieju zachowały się we fragmentach Ewangelia Bartłomieja, Apokalipsa Bartłomieja oraz Męka Bartłomieja Apostoła. Św. Bartłomiej miał głosić Ewangelię w Armenii, gdzie zyskał sławę dzięki zdolnościom uzdrawiania chorych. Podobno uwolnił od opętania córkę króla Polimiusza i nawrócił na wiarę chrześcijańską całą królewską rodzinę. Pogański kapłan, brat króla, podburzył go przeciw apostołowi, którego pojmano w mieście Albanopolis i skazano na tzw. perską karę śmierci. Był żywcem obdarty ze skóry, rozpięty na krzyżu głową w dół, a następnie ścięty.

Relikwie św. Bartłomieja w 410 r. przeniesiono z Albanopolis do Majafarquin, następnie do Dare w Mezopotamii i Anastazjopolis we Frygii. W VI w. przewieziono je na Wyspy Liparyjskie, skąd w 838 r. trafiły do Benewentu. Część relikwii cesarz Otton III przeniósł do ufundowanego przez siebie kościoła w Rzymie na Wyspie Tyberyjskiej. W Polsce relikwie świętego znajdują się w Sanktuarium NMP Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej w Piekarach Śląskich. Św. Bartłomiej Apostoł stał się patronem wielu świątyń chrześcijańskich, także w Polsce. W Armenii, w historycznej prowincji Vaspurakan (obecnie w Turcji), w XIII w. powstał klasztor św. Bartłomieja, zgodnie z tradycją zbudowany w miejscu męczeństwa apostoła. 

Św. Juda Tadeusz Apostoł – patron spraw trudnych i beznadziejnych, szpitali i personelu medycznego.

Imię Juda pochodzi od hebrajskiego słowa jehudah, czyli chwała Jahwe, Tadeusz zaś wywodzi się od aramejskiego tadda, czyli pierś, i oznacza kogoś godnego czci, odważnego. Św. Juda Tadeusz był bratem św. Jakuba Młodszego (nazywany jest Judą Jakubowym) i krewnym Jezusa.

Według tradycji ormiańskiej św. Juda Tadeusz ok. 44 r. trafił do Armenii, gdzie dokonywał wielu cudów i nawróceń na chrześcijaństwo. Pośród nawróconych była też księżniczka Sanducht – córka króla Sanatruka, skazana przez pogańskiego ojca na śmierć. Z jego rozkazu poniósł śmierć także św. Juda Tadeusz. Zgodnie z tradycją, w miejscu jego męczeństwa i śmierci w Artaz (obecnie Iran) powstał kościół, a następnie klasztor, który do dzisiaj jest celem pielgrzymek ormiańskich wiernych. Relikwie świętego znajdują się w Bazylice św. Piotra w Rzymie.

Według niektórych przekazów św. Bartłomiej i św. Juda Tadeusz spotkali się w Armenii i razem nauczali. W kościołach ormiańskich św. Tadeusz przedstawiany jest ze sztyletem (narzędziem swego męczeństwa) oraz włócznią (to narzędzie Męki Pańskiej święty przyniósł ze sobą do Armenii; dziś relikwiarz z grotem włóczni przechowywany jest w skarbcu katedry w Eczmiadzynie). Św. Bartłomiej trzyma w ręku obraz Matki Boskiej, z którym przybył, oraz nóż rzeźniczy (narzędzie męczeńskiej śmierci).

W ikonografii zachodniej św. Tadeusza zobaczymy także z pałką lub włócznią w ręku, w czerwonej szacie lub w brązowo-czarnym płaszczu z mandylionem (obrazem oblicza Jezusa). Św. Bartłomiej przedstawiany jest z kordelasem do zdzierania skóry oraz jako postać z widoczną tkanką mięśniową lub skórą trzymaną w ręku.

W Kościele katolickim święto liturgiczne Judy Tadeusza obchodzone jest 28 października, a św. Bartłomieja Apostoła – 24 sierpnia. W Kościele ormiańskim wspomnienie św. Judy Tadeusza i św. Sanducht przypada 29 lipca, zaś w Ormiańskim Kościele Apostolskim święto patronów obchodzone jest 1 grudnia.

*

Սուրբ Առաքյալներ՝ Բարդուղիմեոս (մհցծ. մոտ 70 թ.) և Թադեոս (մհցծ. մոտ 80 թ.)
Հայաստանում քրիստոնեության տարածողները, Կաթոլիկ, Ուղղափառ և Հայ Առաքելական Եկեղեցու սրբեր

Սբ. Բարդուղիմեոս առաքյալ – գինեգործների, գյուղատնտեսների, մեղվապահների, մսագործների, հացթուխների, դերձակների և այլ արհեստավորների հովանավորը։ Նրան են աղոթքով դիմում նյարդային և մաշկային հիվանդությունների դեպքում։

Ավետարանում հանդիպում է երկու անվամբ՝ Բարդուղիմեոս և Նաթանայել։ Բարդուղիմեոս անունը արամեերեն լեզվից է ծագում և նշանակում է Տոլոմայի որդի, իսկ եբրայերեն Նաթանայելը նշանակում է այնքան, որքան Աստված է տվել։ Չնայած այս ապոկրիֆին, խոսքը նույն անձի մասին է, և այդպիսի վերջնական որոշում է ընդունել Եկեղեցին։ Ենթադրություններ կան, որ Կանայի հրաշքը Նաթանայել- Բարդուղիմեոսի հարսանիքին է կատարվել։ Եկեղեցու պատմության հետազոտողները միակարծիք չեն, թե որտեղ է քարոզել Հիսուսի ուսմունքը Բարդուղիմեոս առաքյալը։ Թվարկվող երկրների շարքում են՝ Հնդկաստանը, Եթովպիան, Սաուդյան Արաբիան, Միջագետքը։

Սբ. Բարդուղիմեոսի մասին ապոկրիֆներից պահպանվել են՝ «Ավետարան ըստ Բարդուղիմեոսի», «Աշխարհի վերջը ըստ Բարդուղիմեոսի» և «Բարդուղիմեոս առաքյալի չարչարանքները»։ Սբ. Բարդուղիմեոսը քարոզչություն է իրականացրել Հայաստանում, որտեղ ճանաչում է ձեռք բերել, քանի որ կարողացել է բուժել հիվանդներին։ Հավանաբար փրկել է Պոլեմիուսի աղջկան և դարձի է բերել ողջ արքայական ընտանիքին։ Իսկ արքայի եղբայրը, որը հեթանոս քուրմ էր, դավեր է նյութեր առաքյալի դեմ, որին բռնել են «Albanopolis» քաղաքում և մահվան են դատապարտել։ Կենդանի-կենդանի մորթազերծ են արել և գլխատել են։

Սբ. Բարդուղիմեոսի մասունքները 410 թ. «Albanopolis»-ից տեղափոխել են «Majafarquin», հետո՝ Միջագետքի Դարե քաղաքը, այնուհետև՝ Փռյուգիայի «Anastazjopolis»։ 6-րդ դարում դրանք տեղափոխվել են Լիպարյան կղզիներ, որտեղից էլ 838 թ. հասել են Իտալիա՝ Բենևենտո։ Մասունքների մի մասը կայսր Օտտոն 3-րդը տեղափոխել է Հռոմում իր կառուցած եկեղեցի։ Լեհաստանում նրա մասունքներից պահվում են Պեկարի Շլոնսկիե բնակավայրի Սուրբ Կույս Մարիամ Աստվածածնի վանք-սրբավայրում (Sanktuarium NMP Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej w Piekarach Śląskich)։ Սբ. Բարդուղիմեոսը հանդիսանում է բազմաթիվ քրիստոնեական սրբավայրերի հովանավորը, նաև Լեհաստանում։ Պատմական Հայաստանի Վասպուրական նահանգում 13-րդ դարում կառուցվել է Սբ. Բարդուղիմեոսի վանական համալիրը։

Սբ. Թադևոս (Ղեբեոս, Հուդա Յակովբոս) առաքյալ – դժվար և անհնարին հարցերի, հիվանդանոցների և բուժական անձնակազմի հովանավոր

«Թադեոս» անվամբ Ավետարանիչներից առաքյալին կոչում է միայն Մարկոսը։ Մատթեոս Ավետարանիչը անվանում է. «Ղեբեոս, որ Թադեոս կոչվեց»։ Առաքյալը Ղեբեոս (եբր.՝ «սիրտ») է անվանված նաև Մատթեոսի մոտ որոշ աննշան ձեռագրերում։ Ղուկաս և Հովհաննես Ավետարանիչները առաքյալին անվանում են Հուդա (եբր.՝ «գովելի», «հռչակավոր»)՝ «Հակոբի որդի Հուդա»։ Սբ. Թադեոսը հանդիսանում է Սբ. Հակոբ Կրտսերի եղբայրը և Հիսուսի արյունակիցը։

Ըստ հայկական ավադապատումի սբ. Թադեոսը Հայաստան է եկել մոտ 44 թ., որտեղ բազում հրաշքներ է գործել և քրիստոնեական ուսմունքով դարձի է բերել շատերին։ Նրանց թվում է եղել արքայադուստր Սանդուխտը՝ Սանատրուկ թագավորի աղջիկը, որին հեթանոս հայրը մահվան է դատապարտել։ Նրա հարամանով է սպանվել նաև սբ. Թադեոսը։ Համաձայն ավանդույթի այդ վայրում՝ Արտազում (ներկայումս գտնվում է Իրանի տարածքում) եկեղեցի է կառուցվել, որը հետագայում դարձել է վանական համալիր ու մինև հիմա հանդիսանում է ուխտագնացությունների վայր։ Սբ. Թադեոսի մասունքներից պահվում են Հռոմի Սբ. Պետրոս բազիլիկ եկեղեցում։

Որոշ աղբյուրների համաձայն Սբ. Բարդուղիմեոսը և Սբ. Պետրոսը հանդիպել են Հայաստանում և միասին են քրիստոնեություն քարոզել։ Հայկական եկեղեցիներում Սբ. Թադեոսը պատկերվում է դաշույնի և տեգի հետ, վերջինը ինքն է իր հետ տարել Հայաստան որպես Տիրոջ տանջանքների գործիք, այժմ գտնվում է Էջմիածնի տաճարի գանձարանում։ Սբ. Բարդուղիմեոսը պատկերվում է ձեռքին Աստվածածնի նկարով, որն իր հետ է բերել և մեծ դանակի հետ, որը իր նահատակության գործիքն է եղել։

Արևմտյան սրբապատկերներում Սբ. Թադևոսին կարելի է տեսնել ձեռքին փայտ կամ նիզակ, կարմիր զգեստով և շագանակագույն-սև թիկնոցով։ Սբ. Բարդուղիմեոսը ներկայացվում է մորթին հանելու համար նախատեսված դանակով, կամ ձեռքին մորթի։

Կաթոլիկ եկեղեցում Սբ. Թադեոսին նվիրված տոնը նշվում է հոկտեմբերի 28-ին, իսկ Սբ. Բարդուղիմեոս առաքյալինը՝ օգոստոսի 24-ին։ Հայ Առաքելական եկեղեցին երկու առաքյալների տոնը նշում է դեկտեմբերի 1-ին, իսկ Հայ կաթողիկե եկեղեցին հուլիսի 29-ին։