default_mobilelogo
ŚWIĘCI Z KALENDARZA FKiDOP  2020 - GRUDZIEŃ

 Św. Wartan Mamikonian Wojownik (387-451)
Ilustracja: Archiwum FKiDOP.

Jeden z największych dowódców, przywódców duchowych i bohaterów narodowych Armenii, męczennik.

Wartan przyszedł na świat w wiosce Artaszat (Artaxata) w regionie Taron. Pochodził z arystokratycznej rodziny Mamikonianów. Był synem Hamazaspa Mamikoniana i Sahakanusz, córki arcybiskupa Armenii – świętego Sahaka (Izaaka) Wielkiego, mającej, wedle podań, wśród przodków królów z dynastii Arsacydów oraz św. Grzegorza Oświeciciela.

W 432 r. Wartan został mianowany sparapetem, czyli najwyższym dowódcą wojskowym, a w związku z tym wezwano go na dwór szacha do Ktezyfonu. Niewiele wiadomo na temat jego pobytu w Persji, ale w 450 r. powrócił do Armenii i wobec prześladowań perskich na tle religijnym stanął na czele buntu miejscowych chrześcijan przeciwko Sasanidom.

Wartan zginął w największej bitwie powstania, pod Awarajr, 26 maja 451 r. Schwytany na wzgórzu, z którego obserwował pole bitwy, został upokorzony i torturowany na oczach własnych wojsk.

Śmierć przywódcy nie zakończyła jednak powstania, nad którym dowództwo objął Wahan Mamikonian, syn jednego z braci Wartana. Mimo klęski pod Awarajr bitwa utorowała drogę do odzyskania przez Armenię względnej autonomii i swobody religijnej. Traktat w Nwarsak z 484 r. zagwarantował przetrwanie państwowości Armenii w kolejnych wiekach.

Wartan Mamikonian był ojcem Wardeni Mamikonian (znanej również jako Szuszanik, czyli Zuzanna), urodzonej około 409 r. Szuszanik poślubiła Warskena, perskiego księcia z dynastii Mihranid. Warsken wyrzekł się chrześcijaństwa i przyjął zaratusztrianizm, do czego próbował także zmusić swoją żonę. Szuszanik kategorycznie odmówiła podporządkowania się jego żądaniom i porzucenia wiary chrześcijańskiej. W 475 r., na rozkaz męża, Szuszanik została zamordowana w mieście Tsurtavi w Gruzji. Kanonizowana przez Gruziński Kościół Prawosławny, czczona jest również przez Apostolski Kościół Ormiański, Cerkiew prawosławną oraz katolickie Kościoły wschodnie, a wśród nich Kościół ormiańskokatolicki. Święto Szuszanik obchodzone jest 17 października.

W uznaniu zasług i męczeńskiej śmierci Apostolski Kościół Ormiański uznał Wartana Mamikoniana za świętego. Jest on także czczony w Kościele ormiańskokatolickim oraz Ormiańskim Kościele Ewangelickim. W ormiańskim kalendarzu kościelnym dzień św. Wartana jest świętem ruchomym, przypada zawsze w czwartek przed ostatnią niedzielą karnawału, najczęściej w lutym lub na początku marca.

Święty Wartan jest patronem wielu świątyń, nie tylko na terenie Armenii. Najbardziej znana to katedra pw. św. Wartana w Nowym Jorku, w pobliżu której znajduje się park jego imienia. W Bazylice Grobu Pańskiego w Jerozolimie, w podziemnym kamieniołomie na północ od ołtarza, znajduje się Kaplica św. Wardana i Ormiańskich Męczenników.

Na historii Wartana Mamikoniana i jego wojowników fabułę swojej powieści Wartanidzi oparł Derenik Demirczian. Wizerunek św. Wartana zdobi medal przyznawany w Armenii żołnierzom za odwagę i męstwo w działaniach wojskowych.

Imię Wartan (lub Wardan) pochodzi od słowa ward, czyli róża, i jest popularnym imieniem męskim, które dało początek takim nazwiskom, jak , Wardanian i Wartanian. Istnieją również żeńskie wersje tego imienia: Wardanusz lub Wartanusz.

Wśród Ormian polskich imię wielkiego wojownika było również bardzo popularne. Z czasem, w parafiach obrządku ormiańskiego na Kresach, imię Wartan zaczęto zastępować bardziej swojsko brzmiącym Walerianem, a żeńską formę Warte – rodzimą Rozalią. Ślad po imieniu pozostał w nazwisku Wartanowicz.

W ikonografii św. Wartan przedstawiany jest w zbroi, z mieczem w ręku, a także w otoczeniu swoich żołnierzy lub jako jeździec na koniu (pomniki św. Wartana w Giumri i Erywaniu).

*

Սուրբ Վարդան Մամիկոնյան (387-451) 

Վարդան Մամիկոնյանը ծնվել է Տարոն գավառի Արտաշատ գյուղում: Սերում  էր Մամիկոնյանների ազնվական տոհմից: Նրա ծնողներն էին՝ Համազասպ Մամիկոնյանն ու Սահականույշը՝ Հայոց արքեպիսկոպոս սբ. Սահակ Մեծի դուստրը, որը, ըստ որոշ աղբյուրների, սերում էր Արշակունյաց դինաստիայի և Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի տոհմից:

432 թվականին Վարդանը նշանակվեց սպարապետ, այսինքն՝ բարձրագույն զինվորական հրամանատար, այդ կապակցությամբ նրան կանչեցին Տիզբոն՝ շահի արքունիք: Քիչ է հայտնի Պարսկաստանում նրա գտնվելու մասին: Սակայն 450 թվականին նա վերադարձավ Հայաստան և, դեմ կանգնելով կրոնական հետապնդումներին, առաջնորդեց տեղի քրիստոնյաների ապստամբությունը Սասանյանների դեմ: Վարդան Մամիկոնյանը մահացավ ապստամբության ամենամեծ մարտի դաշտում՝ Ավարայրում՝ 451 թվականի մայիսի 26-ին: Գերի ընկավ այն բլրի վրա, որտեղից դիտում էր ռազմի ճակատը, նրան նվաստացրին և խոշտանգեցին սեփական զորքի առջև: Առաջնորդի մահը, այնուամենայնիվ, չհանգեցրեց ապստամբության ավարտին, հրամանատարությունն ընդունեց Վարդանի եղբայրներից մեկի որդին՝ Վահան Մամիկոնյանը: Չնայած Ավարայրի դաշտում կրած պարտությանը, ճակաատամարտը ճանապարհ հարթեց Հայաստանի հարաբերական ինքնավարության վերականգնմանը և կրոնական ազատությանը: Ընդունված է ասել, որ հայերը տարան բարոյական հաղթանակ։ 484 թվականի Նվարսակի հաշտության պայմանագիրը երաշխավորեց Հայաստանի պետականության գոյատևումը հաջորդ դարերում:

Վարդան Մամիկոնյանի դուստրը՝ Վարդենի Մամիկոնյանն էր (հայտնի նաև որպես Շուշանիկ), որը ծնվել է 409-ին: Շուշանիկն ամուսնացավ պարսկական իշխանական տոհմից Վազգենի հետ: Վազգենը հրաժարվեց քրիստոնեությունից և զրադաշտություն ընդունեց, փորձելով ստիպել նաև իր կնոջը նույնն անել: Շուշանիկը կտրականապես հրաժարվեց կատարել ամուսնու քրիստոնեական հավատքից հրաժարվելու պահանջները: 475 թվականին, ամուսնու հրամանով, Շուշանիկը սպանվեց Վրաստանի Ցուրտավի քաղաքում: Կանոնիզացվել է Վրաց ուղղափառ եկեղեցու կողմից, փառաբանվում է նաև Հայ Առաքելական եկեղեցու, Ուղղափառ և Արևելյան կաթոլիկ եկեղեցիների կողմից, որոնց թվում է նաև Հայ Կաթողիկե եկեղեցին: Շուշանիկի հիշատակման օրը հոկտեմբերի 17-ն է:

Իր արժանիքների և նահատակության համար Հայ առաքելական եկեղեցին Վարդան Մամիկոնյանին սրբադասել է:Նրան փառաբանում են նաև Հայ Կաթողիկե և Հայ Ավետարանչական եկեղեցիները: Հայ եկեղեցական օրացույցում Սբ. Վարդանանց տոնը շարժական տոն է, այն միշտ նշանակվում է հինգշաբթի օրը` Զատիկից 8 շաբաթ առաջ, առավել հաճախ` փետրվարին կամ մարտի սկզբին:

Սբ. Վարդանը բազմաթիվ սրբավայրերի հովանավոր է, ոչ միայն Հայաստանում: Առավել հայտնի է Նյու Յորքի Սբ. Վարդանի տաճարը, որի մոտակայքում է գտնվում նրա անվամբ զբոսայգին: Երուսաղեմի Տիրոջ գերեզմանի տաճարում, ստորգետնյա քարհանքում, խորանից հյուսիս գտնվում է Սբ. Վարդանի և հայ նահատակների մատուռը:

Վարդանի և իր մարտիկների պատմությունը Դերենիկ Դեմիրճյանը շարադրել է իր «Վարդանանց» վեպում: Սբ. Վարդանի կերպարով այժմյան Հայաստանում կա պետական պարգև՝ մեդալ, որը շնորհվում է ռազմական գործողություններում արիության և համարձակության համար:

Վարդան անունը առաջացել է «վարդ» բառից և հայտնի արական անձնանուն է, որից առաջացել է Վարդանյան ազգանունը: Կա նաև այդ անվան իգական տարբերակը՝ Վարդանույշ:

Լեհահայերի շրջանում նույնպես մեծ տարածում է  գտել մեծ զորավարի անունը: Ժամանակի ընթացքում Կրեսներում գտնվող հայկական  ծխական համայնքներում Վարդան անունը սկսեց փոխարինվել ավելի ծանոթ հնչողությամբ Վալերիան անվամբ, իսկ իգական Վարդե ձևը` Ռոզալիա անվամբ: Այդ անունից է առաջացել Վարտանովիչ (Վարդանովիչ) ազգանունը:

Սրբապատկերներում սբ. Վարդանը պատկերված է զրահով՝ ձեռքին սուր, շրջապատված իր զինվորներով կամ որպես ձիավոր (հուշարձաններ Գյումրիում և Երևանում ):

Հայ մեծագույն զորավարներից, հոգևոր առաջնորդներից և ազգային հերոսներից մեկը, սուրբ նահատակ:
Լեհաստանի Հայ մշակույթի և ժառանգության հիմնադրամի արխիվ: